REHİN (İPOTEK)

Soru 590: Birisi bankadan aldığı borç karşılığında evini ipotek etmiş ve borcunu ödeyemeden vefat etmiştir. Küçük yaştaki mirasçıları da borcun tamamını ödeyemeyince banka, fiyatı borç meblağından kaç kat fazla olan eve el koymuş ve zaptetmiştir; bu fazla fark miktarının hükmü nedir? Küçük çocuklar ve onların haklarıyla ilgili hüküm nedir?

Cevap: Alacaklının alacağına ulaşmak için ipotekli malı satmasının caiz olduğu yerlerde onu mümkün olan en yüksek fiyata satması farzdır. Bu durumda eğer ipotekli mal alacaklının talebinden fazla olursa, kendi hakkını aldıktan sonra geri kalanını şer'î sahibine geri vermesi gerekir. Dolayısıyla soruda söz konusu edilen fazlalık mirasçılara aittir.

Soru 591: Mükellefin, bir şahıstan bir zamana kadar belli bir meblağ borç alarak evini borç karşılığında onun yanında ipotek etmesi ve sonra da aynı evi alacaklı kişiden belli bir meblağ karşılığında belli bir zamana kadar kiralaması caiz midir?

Cevap: Mülk sahibinin kendi malını kiralamasındaki sakıncaya ilâveten, böyle muameleler, faizli borç elde etmek için yapılan bir hile olup şer'an haram ve batıldır.

Soru 592: Bir şahıs bir miktar borç karşılığında arsasını bir başkası yanında ipotek etmiştir. Bunun üzerinden kırk yıldan fazla bir zaman geçmiş, ipotek eden ve alacaklının her ikisi de ölmüşlerdir. İpotek edenin ölümünden sonra mirasçıları defalarca alacaklının mirasçılarından arsayı geri istemelerine rağmen onlar bu talebi reddederek arsanın kendilerine babalarından miras kaldığını iddia etmektedirler. Acaba bu durumda ipotek eden kişinin mirasçılarının, arsalarını alacaklının mirasçılarından geri almaları caiz midir?

Cevap: Alacaklının borcunu almak için, arsayı sahiplenmeye hakkı olduğu tespit edilir ve arsanın değeri de borç miktarında veya ondan daha az olursa ve ölünceye kadar da yer onun tasarrufunda kalmışsa, bu durumda görünürde arsa ona aittir ve ölümüyle o toprak onun bıraktığı maldan ve mirasçılara ulaşan mirastan sayılır; aksi durumda arsa ipotek edenin mirasçılarına miras olarak ulaşır ve onlar bu mirası onlardan isteyebilirler. Ancak ipotek edenin mirasçıları onun borcunu geri bıraktığı maldan alacaklının mirasçılarına ödemelidirler.

Soru 593: Bir evi kiralamış kimsenin onu borcu karşılığında alacaklının yanında ipotek etmesi caiz midir, yoksa ipoteğin sıhhatinde ipotek edilen malın ipotek edenin kendi malı olması şart mıdır?

Cevap: Ev sahibi kiralanan şeyin ipotek edilmesine izin verirse, bunun sakıncası yoktur.

Soru 594: Birisine olan borcum karşılığında evimi bir yıl süreyle onun yanında ipotek ettim ve bununla ilgili olarak bir sözleşme yaptık. Fakat ben sözleşme dışında evin üç yıl onun elinde kalacağı vaadinde bulundum. Acaba ipotek süresi için geçerli olan, sözleşmede kaydedilen süre mi, yoksa formalite icabı verdiğim söz müdür? İpoteğin batıl olduğu farz edilse, bu durumda ipotek edenle alacaklının ne yapmaları gerekir?

Cevap: İpoteğin süresi konusunda sözleşmede yazılan, verilen söz ve buna benzer şeylerin geçerliliği yoktur; bu konuda ölçü borç sözleşmesidir. Dolayısıyla eğer belli bir süre üzerinde şart koşulmuşsa, o süre dolunca ipotek bozulur; aksi takdirde borç ödeninceye veya alacaklı borçlunun zimmetini berî edinceye kadar ipotek geçerlidir. Ev ipotek olmaktan çıkar veya ipotek sözleşmesinin temelden batıl olduğu anlaşılırsa, ipotek eden alacaklıdan ipotek ettiği malı isteyebilir. Alacaklı da sahibine onu geri vermekten kaçınamaz ve o mala sahih ipoteğin sonuçlarını uygulayamaz.

Soru 595: İki yıl veya daha fazla bir süre önce babam bir kişiye olan borcundan dolayı bir miktar altın sikkeyi onun yanında ipotek etti. Babam ölümünden birkaç gün önce alacaklının o altınları satmasına izin verdi, fakat bu istediğini ona ulaştırmadı. Daha sonra ben babamın ölümünden sonra borçlu olduğu meblağı birinden borç alarak babamın borcunu ödeyip zimmetini berî etmek kastı olmaksızın, sırf ipotek edilen malı ondan alarak başkasının yanında ipotek etmek amacıyla ona verdim. Fakat alacaklı, mirasçıların hepsi muvafakat et-medikçe malı teslim etmekten kaçındı. Bazı mirasçılar da malın teslim alınmasına izin vermekten çekindiler. Bu nedenle verdiğim parayı geri almak için alacaklıya müracaat ettiğimde, o da parayı alacağı karşısında aldığını iddia ederek bana geri vermekten kaçındı. Bu durumda şer'an hüküm nedir? Acaba alacaklının, alacağını aldıktan sonra ipotekli malı geri vermekten kaçınması caiz midir? Babamın borcunu ödemekle sorumlu olmadığım ve ona parayı babamın borcunu ödemek için vermediğim göz önünde bulundurulursa, acaba alacaklının o parayı alacağı karşılığında alarak geri vermeme hakkı var mıdır? Ve acaba ipotekli malı bana vermeği diğer mirasçıların muvafakatine bağlı kılabilir mi?

Cevap: Eğer alacaklıya parayı meyyitin borcunu ödemek kastıyla vermiş iseniz, bu durumda meyyitin zimmeti berî olur, üzerindeki borç kalkar ve ipotekli mal serbest olarak alacaklının yanında emanete dönüşür. Ancak ipotekli mal bütün mirasçılara ait olduğu için onu mirasçıların tümünün muvafakati olmaksızın mirasçıların bazılarına veremez. Eğer paranın ölen kişinin borcu karşılığında ödendiği kesinlik kazanmaz ve alacaklı da bunu itiraf ederse, alacaklı o parayı alacağı karşısında kendisi için alamaz ve kendisine veren kişinin istemesi durumunda geri vermesi farzdır. Böylece meyyitin mirasçıları babalarının borcunu verip ipotekli malı kurtarıncaya veya alacaklıya, hakkını alması için onu satmasına izin verinceye kadar altınlar ipotek olarak onun yanında kalır.

Soru 596: Malını birinin yanında ipotek eden kimsenin, aynı malı ipotekten kurtarmadan önce borcundan dolayı üçüncü bir kişinin yanında ipotek etmesi caiz midir?

Cevap: Malını ipotek eden kimse, birinci ipotekten kurtulmadan önce aynı malı birinci alacaklının izni olmaksızın ikinci kez ipotek etmesi fuzulî olup, sıhhati birinci alacaklının iznine bağlıdır.

Soru 597: Bir şahıs, kendisine borç olarak belli bir meblağ vermesi için tarlasını başka birinin yanında ipotek eder. Fakat ipotek alan, belirlenen meblağa sahip olmadığını mazeret göstererek onun yerine tarla sahibine on baş koyun verir. Tarafların ipoteği çözerek her birinin kendi malını almak istedikleri zaman, alacaklı kendisine on baş koyunun geri verilmesinde ısrar ediyor, acaba onun şer'an buna hakkı var mı?

Cevap: İpotek kesin ve sabit bir borç karşılığında olur; sonradan gerçekleşecek borç karşılığında değil. Sorudaki durumda tarla ve koyunların, her biri sahibine geri verilmelidir.