Basım, Telif ve Sanat Eserleri Hakları

Soru 244: Yurtdışından ülkeye giren veya yurtiçinde yayınlanmış kitap ve makaleleri yayıncılarından izin almadan basmanın hükmü nedir?

Cevap: Yurtdışında yayınlanan kitapları basmak veya ofset yapmak bu ülkelerle yapılan anlaşmalara bağlıdır. Ancak yurtiçinde yayınlanmış kitaplara gelince, ihtiyat gereği onların yeniden basımı için yayıncıdan izin alınmak suretiyle hakkı gözetilmelidir.

Soru 245: Müellifler, mütercimler ve sanat eserleri sa-hipleri, çektikleri zahmete karşılık olarak veya sarf et-tikleri çaba, zaman ve harcadıkları maldan dolayı telif hakkı adıyla bir meblağ talep edebilirler mi?

Cevap: Onlar yayıncıya verdikleri bilimsel ve sanatsal eserlerinin ilk veya orijinal nüshası karşılığında yayıncıdan istedikleri miktarda para isteme hakkına sahiptirler.

Soru 246: Müellif, mütercim veya sanatçı, eserinin birinci baskısı karşısında bir meblağ almış ve bununla birlikte sonraki baskılarda da kendisinin hakkı olmasını şart koşmuşsa, acaba sonraki baskılarda yayıncıdan bir şey talep edebilir mi? Bu meblağı almanın hükmü nedir?

Cevap: Birinci nüshayı teslim etmek için düzenlenen anlaşma metninde sonraki baskılardan dolayı da bir meblağ almayı yayıncıya şart koşmuşsa veya kanun bunu gerektiriyorsa sakıncası yoktur. Bu durumda yayıncının şarta uyması farzdır.

Soru 247: Yazar ve müellif birinci baskıya izin verirken sonraki baskılar için hiçbir şey söylememişse, bu durumda yayıncı yazardan yeniden izin almadan ve ona herhangi bir meblağ ödemeden eseri tekrar basabilir mi?

Cevap: Baskı için aralarında yaptıkları anlaşma sadece birinci baskıyla sınırlıysa, bu durumda farz ihtiyat gereği sonraki baskılar için de onun hakkı gözetilmeli ve izin alınmalıdır.

Soru 248: Yazar yolculukta olur veya vefat ederse ya da herhangi bir nedenden dolayı ortalıkta yoksa, bu durumda eserin yeniden baskısı için kimden izin alınmalı ve bunun karşılığında ödenecek para kime teslim edilmelidir?

Cevap: Yolculuktaysa yazarın vekiline veya şer'î velisine (mallarını korumakla yetkili olan kişiye), öldüğü takdirde mirasçısına müracaat edilmelidir.

Soru 249: Üzerlerinde "yayın hakları müellife aittir" ibaresi kaydedilen kitapları sahiplerinden izin almaksızın basmak caiz midir?

Cevap: Farz ihtiyat gereği yeni baskıda müellif ve yayıncıdan izin alınarak onların haklarının gözetilmesi gerekir.

Soru 250: Bazı Kur'ân ve ilâhî kasetlerinin üzerine "çoğaltma hakları saklıdır" yazılmıştır; bu durumda, bu kasetleri çoğaltarak başkalarının istifadesine sunmak caiz midir?

Cevap: İhtiyat gereği kasetin kopyalanması ve ço-ğaltımı için asıl yayıncıdan izin alınmalıdır.

Soru 251: Bilgisayar disketlerini kopyalamak caiz midir? Eğer haram ise, bu hüküm sadece İran'da hazırlanan disketler için mi geçerlidir, yoksa yabancı disketleri de kapsar mı? Bazı disketlerin içeriklerinin önemine binaen çok pahalı olduğu dikkate alındığında hüküm nedir?

Cevap: Yurtiçinde üretilen bilgisayar disketlerinin kopyalanması ve çoğaltımında ihtiyat gereği sahiplerinden izin alınarak haklarının gözetilmesi gerekir. Yurtdışında üretilen disketler ise, anlaşmaya bağlıdır.

Soru 252: İş yerlerinin ve şirketlerin ticarî isimleri sa-dece onların sahiplerine mi aittir ve başkaları, iş yerleri ve şirketlerine o isimleri koyamazlar mı? Örneğin birisi iş yerine soyadını koyarsa, o aileden başka birisi de kendi iş yerine aynı ismi koyabilir mi? Veya başka bir aileden olan birisi iş yeri için aynı ismi kullanabilir mi?

Cevap: Devlet açısından, ülkedeki kanunlar gereğince şirketler ve iş yerlerinin ticarî isimleri, ilgili resmî makamlara daha önce baş vurarak resmî bir taleple iş yerleri ve şirketlerine belli bir isim takılmasını isteyen ve resmî kayıtlarda adlarına kaydedilen kimselere ait ise, bu durumda başkalarının onlardan izin almaksızın o isimleri iktibas ederek yararlanmaları caiz değildir; bu konuda o kimsenin, ad sahibinin ailesinden olup olmaması arasında hiçbir fark yoktur. Aksi durumda başkalarının bu gibi isimlerden yararlanmalarının hiçbir sakıncası yoktur.

Soru 253: Bazıları fotokopiciye bazı kitap veya belgeler getirerek onların fotokopisinin çekilmesini isterler. Mümin bir kişi olan fotokopi dükkanı sahibi o belgenin veya derginin bütün müminlere yararlı olduğuna inanarak sahibinden izin almadan onların fotokopisini alabilir mi? Ve acaba kitap sahibinin buna razı olmadığını bilirse hüküm değişir mi?

Cevap: İhtiyat gereği kitap veya belgelerin sahibinden izin alınmaksızın fotokopileri çekilmemelidir.

Soru 254: Bazı müminler kasetçilerden video kasetleri kiralıyor ve beğendikleri takdirde ulemadan bir çoğunun kayıt ve yayın hakkının saklı olmadığı görüşüne da-yanarak izinsiz bir şekilde onları kaydediyor ve kopya-lıyorlar; acaba bu iş caiz midir? Eğer caiz değilse, birisi kaydeder ve kopyalarsa, bunu kasetçiye bildirmesi gerekir mi, yoksa kaydetmiş olduğu kaseti silmesi yeterli midir?

Cevap: İhtiyat gereği sahibinin izni olmadan kasetin kopyası alınmamalıdır; eğer izinsiz kopya almışsa, onu silmesi yeterlidir.