Muhayyerlikle İlgili Çeşitli Hükümler

Soru 478: İnsanın hakkını istememesi veya örneğin iki yıl kadar geciktirmesi şer'an hakkının düşmesini gerektirir mi?

Cevap: Sırf hakkı istememek veya bir süreye kadar geciktirmek, hakkın düşmesine sebep olmaz; ancak hakkın kendisinin belli bir zamanla sınırlı olması durumu müstesna.

Soru 479: Bir kimse bir mülkü parasının bir miktarı veresiye olmak üzere belirlenen bir fiyata satıyor. Paranın nakit bölümünü alıp malı müşteriye teslim ettikten sonra başka bir kimse aynı malı daha fazla bir fiyata satın almak istiyor. Bu durumda satıcının, malı daha fazla fiyata, ikinci müşteriye satmak için birinci muameleyi feshetmesi caiz midir?

Cevap: Satış sahih bir şekilde gerçekleştikten sonra satıcının sözleşmeye bağlı kalması ve ona uyması farzdır. Ve satıcının belli bir muhayyerlik gereğince feshetme hakkı olmadıkça muameleyi feshedip malı yeniden başka birine satması caiz değildir.

Soru 480: Bir şahsa parasını dört yıl içerisinde ödemesi şartıyla bir arsa sattım. Fakat sözleşme anından itibaren satıştan pişman oldum ve bir yıl sonra müşteriden arsayı bana geri vermesini istedim. Müşteri de geri vermekten kaçındı. Acaba bu muameleden vazgeçmenin bir yolu var mı?

Cevap: Sözleşmeden sonra sırf satıştan pişman olmak şer'an hiçbir sonuç doğurmaz. Dolayısıyla satış sahih bir şekilde gerçekleştikten sonra malın müşteriye intikali şer'an geçerlidir ve satıcı müşteriden malı geri vermesini isteyemez. Ancak satıcının muhayyerlik sebeplerinden biri nedeniyle feshetme hakkı varsa muameleyi feshedebilir.

Soru 481: Bir kimse resmî ifrazlı arsasını bütün muhayyerlikleri düşürerek adî bir belgeyle satıyor. Fakat resmî tapunun kendi adına olmasından yararlanarak onu ikinci kez başka birine satıyor; acaba satıcının ikinci satışı sahih midir?

Cevap: Arsanın satışı bütün muhayyerlikler düşürülerek sahih bir şekilde gerçekleştikten sonra satıcının arsayı ikinci bir kez başka birine satmaya hakkı yoktur; satıcının ikinci satışı fuzulî olup geçerliliği birinci müş-terinin iznine bağlıdır.

Soru 482: Bir şahıs fabrikadan tedricen ve birkaç defada teslim almak üzere bir miktar çimento satın almış ve çimentonun parasının hepsini fabrikaya ödemiştir. Müşteri fabrikadan satın aldığı çimentodan bir miktarını teslim aldıktan sonra piyasada çimentonun fiyatı büyük oranda artış gösteriyor. Bu durumda fabrika muameleyi feshedip geri kalan malı teslim etmekten vazgeçebilir mi?

Cevap: Satış ister nakit, ister veresiye ve ister selem^[23] olsun şer'an sahih bir şekilde gerçekleştikten sonra satıcı şer'î muhayyerliklerden birine sahip değilse muameleyi tek taraflı feshetme hakkına sahip değildir.

Soru 483: Satıcıya parasının bir bölümünü nakit olarak, geri kalan bölümünü ise belli bir süreye kadar ödemek kaydıyla ve üç aya kadar resmen benim adıma geçirilmesi şartıyla adî bir satış belgesiyle bir ev satın aldım. Ancak paranın geri kalanını belirlenen sürede satıcıya ödeyemedim; satıcı da buna itiraz etmedi. Nihayet dört ay sonra geri kalan parayı verip evi teslim almak için satıcıya müracaat ettiğimde satıcı evi teslim etmekten kaçınarak muameleyi belirlenmiş süre sonunda feshettiğini ileri sürdü. Acaba bu durumda sırf geri kalan parayı zamanında ödeyemediğim için onun muameleyi feshetme hakkı var mıdır? Satıcının benden aldığı parayı muameleyi feshettikten sonra geri vermediği, evi kiraya verip kirasını aldığı göz önünde bulundurulduğunda hüküm nedir?

Cevap: Evin değeri olan meblağın bir bölümünün sırf kararlaştırılmış zamanda satıcıya ödenmemesi, satıcı için muhayyerlik hakkı doğurmaz. Dolayısıyla eğer ev, şer'an sahih bir şekilde satın alınmış, fakat satıcının tasarrufunda kalmışsa ve satıcı da feshetme hakkı olma-dan evi kiraya vermişse satıcının yapmış olduğu kira sözleşmesi fuzulîdir ve geçerli olması müşterinin iznine bağlıdır. Ve satıcıya, malı müşteriye teslim etmesi ve kiracıdan aldığı parayı da müşteriye ödemesi farzdır ve eğer müşteri kira sözleşmesine izin vermezse satıcıdan evde tasarruf ettiği müddet için evin emsalinin kirasını isteyebilir.

Soru 484: Satıcının muhayyerlik hakkı olmadan muameleyi feshetmeye veya satış tamamlandıktan sonra malın fiyatını artırmaya hakkı var mıdır?

Cevap: Satıcının bunlardan hiçbirine hakkı yoktur.

Soru 485: Bir kimse başka bir şahıstan konut kooperatif dairesinden daha önce satın almış olduğu bir evi satın almıştır. Muamele tamamlanıp satıcı müşteriden parayı teslim aldıktan sonra konut kooperatif dairesi satıcının şirkete verdiği paraya ilâveten şirkete belli bir meblağ daha vermesi gerektiğini bildirir. Müşteri de satıcıya bu fazla meblağı ödemesini ve aksi durumda muameleyi feshedip parasını geri alacağını bildirir. Ancak satıcı fazla meblağı vermekten kaçınır. Sonuçta kooperatif dairesi evi başka birine vermeye karar verir. Bu durumda müşterinin ödemiş olduğu parayı geri almak için kime müracaat etmesi gerekir? Konut dairesine mi, son zamanda evin verildiği kişiye mi, yoksa satıcıya mı?

Cevap: Eğer muamele, konulmuş şart nedeniyle veya başka bir sebeple feshedilirse müşteri parayı satıcıdan istemelidir.

Soru 486: Bir şahıs bir hayvan satın alır ve müşteri bulursa satmak, aksi durumda muameleyi feshetmek amacıyla hayvanı pazara götürür. Acaba bu adamın mu-ameleyi feshetme hakkı var mıdır?

Cevap: Sorudaki durumda satılan mal hayvan olduğu için müşteri muamele gününden itibaren üç gün süreyle muameleyi feshetmeye muhayyerdir.

Soru 487: Birkaç kişi bir mülkü sahibinden satın almış ve değerinin bir kısmını birkaç taksitte ödemişlerdir. Paranın geri kalan kısmını ödemeleri için ise, tapunun kendi adlarına geçirilmesi şartını koymuşlardır. Fakat satıcı tapuyu onların adına geçirmekten kaçınarak muameleyi feshettiğini ileri sürmektedir. Bu durum-da onun sözleşmeyi uygulaması gerekiyor mu? Yoksa tek taraflı olarak muameleyi feshetmesi sahih midir?

Cevap: Ortada satıcıya muhayyerlik hakkı doğuracak şart, aldatılma vb. bir sebep yoksa, satıcının muameleyi feshetmesi sahih değildir ve sözleşmeye uyması gerekir ve bu durumda satıcı şer'an o mülkü resmen müşterilere devretmekle yükümlüdür.

Soru 488: Bir şahıs başka birinden bir mal satın alıp paranın bir bölümünü satıcıya verdikten sonra o eşyayı bir miktar kârla başka birine satar. Fakat ikinci müşteri o eşyada tasarruf ettikten sonra satıcının kâr ettiğini öğrenince onu satın almaktan pişman olduğunu bildirir. Acaba ikinci müşterinin bu nedenle muameleyi feshetmesi caiz midir?

Cevap: Eğer ortada ikinci müşterinin muhayyer olmasını gerektiren bir sebep varsa muameleyi feshetmesi caizdir, aksi durumda caiz değildir.