HAVA PARASI HÜKÜMLERİ

Soru 574: Bir mağazayı ticaret veya başka bir iş için belli bir zamana kadar kiralayan kiracının, kira süresi bittikten sonra sahibinin kirayı uzatmamasına rağmen, o yeri boşaltmaktan kaçınarak hava parası istemesi caiz midir? Kiracının mağazayı başkasına devretme hakkı olmadığı göz önünde bulundurulursa kiracının iş ve meslek [müşteri muhiti ve şöhret kazanma] hakkı iddia etmesi caiz midir?

Cevap: Kiracının kira süresi bittikten sonra o yeri elinde tutmaya ve sahibine teslim etmekten kaçınmaya hakkı yoktur; ancak kiracının orada mülk sahibinden kendisine intikal eden hava parası hakkı varsa veya o yer, kiralayan kimseye kanunen bir hakkın doğmasını gerektiren yerlerdense, bu durumda sahibinden kendi hakkının bedelini isteyebilir.

Soru 575: Ticarî bir yer kiraladım ve hava parası hakkını elde etmek için sahibine bir miktar para ödedim. Bu yere elektrik kablosu çekmek, yere taş döşemek, iş ruhsatı almak vs. için çok miktarda para harcadım. Aradan on yıl geçtikten sonra yer sahibinin mirasçıları orayı kendilerine geri vermemi istemektedirler; acaba onların isteğini kabul ederek orayı boşaltmam farz mıdır? Eğer boşaltmam farzsa, oraya harcadığım parayı onlardan isteyebilir miyim? Ve yine hava parası bedeli olarak onlardan şimdiki değerini isteyebilir miyim?

Cevap: Sahibinin kirayı yenilemesinin farz oluşu veya kiracıdan yeri boşaltmasını isteyebilmesi ve onun bu isteğini kabul etmenin gerekliliği ve yine kiralanmış olan o yere harcanan mallarla ilgili tazminat yükümlülüğü, ülkede uygulanan kanunlara veya kira sözleşmesinde kiracıyla kiraya veren arasında belirtilen şartlara bağlıdır. Ama yerin hava parasına gelince; eğer şer'î bir yolla mülk sahibinden kiracıya intikal etmişse veya kanun gereğince hava parası kiracının ise, kiracı hava parasının şimdiki değerini isteyebilir.

Soru 576: Bir inşaat şirketi sahibi kiracıdan hava parası karşılığında bir şey almadan bir binayı kiraya vermiştir. Kiracı binayı boşalttığı zaman şirket sahibinin kiracıya hava parası olarak bir meblağ ödemesi gerekir mi? Eğer binanın sahibi orayı kiracıya satarsa, binanın değerinden hava parası hakkı olarak bir miktar düşmesi gerekir mi?

Cevap: Bir yerin hava parası satın alma, sulh ve gerekli akitte şart koşma veya bunu açıkça belirleyen kanunun varlığı gibi yollarla meşru bir şekilde kiracıya intikal etmemişse, bu durumda kiracının binanın sahibinden hava parası isteme hakkı yoktur ve eğer o binayı sahibinden satın alırsa, hava parası bedeli olarak binanın değerinden bir miktarı düşüremez.

Soru 577: Babam evlâtlarından üçü için birkaç ticarî yer satın aldı ve bu yerleri satın alırken tapularını onların adına kaydettirdi; şimdi bu yerler kanunen ve şer'an onlara aittir. Ölmeden önce bu yerler babamın elindeydi; babam bu yerlerde alış veriş ve ticaretle uğraşıyordu. Acaba bu yerlerin hava parası sadece sahiplerinin midir, yoksa mülkten ayrı olup mirasçıların tümüne mi aittir?

Cevap: Ticarî yerlerin hava parası mülke tâbidir ve şer'î bir yolla sahibinden başka birine intikal etmedikçe o mülkün sahibine aittir.

Soru 578: Kiracı yeri kiralarken yer sahibine hava parası olarak bir miktar para verirse, herhangi bir nedenle yeri boşalttığında mal sahibi kiracıya sadece onun vermiş olduğu meblağı mı iade etmelidir, yoksa hava parasını kiracının yeri boşalttığı günün fiyatıyla mı ödemelidir?

Cevap: Eğer kiracı şer'an yerin hava parası hakkına sahipse, bu durumda o günün adilane fiyatına göre hava parasının o zamanki değerini isteyebilir ve mülk sahibinin kiracıya o zamanki fiyatı vermesi farzdır. Ama mülk sahibine mülkü boşalttığı zaman geri almak üzere emanet olarak bir miktar para bırakmışsa, sadece o yeri kiraladığı zaman ödediği meblağın dengini isteyebilir. Paranın değerinin farkı hususunda ise musalaha etmeleri (anlaşmaları) ihtiyata uygundur.

Soru 579: Şehrimizde hava parasının yaygın olmadığı bir dönemde hava parası vermeksizin sahibinden bir mağaza kiraladım; şimdi mağazayı kiraya veren ölmüş ve orası evlâtlarından birinin mülkü olmuştur. Mağazanın şimdiki sahibi orayı boşaltmamı istiyor. Oysa kirada oturduğum zaman içerisinde, oraya elektrik ve telefon çektirmek, kapısını değiştirmek ve muhafaza etmek gibi bazı işler yaptım ve o yerde yaptığımız muameleler nedeniyle halktan alacaklarım da var. Acaba yerin şimdiki sahibinin isteği üzerine orayı boşaltarak hiçbir hak talebinde bulunmadan sahibine teslim etmem gerekir mi? Eğer benim de bir hakkım varsa miktarı ne kadardır?

Cevap: Önceki kira süresi bittikten sonra kira sözleşmesini yenilemeden orada tasarruf edemez ve şimdiki sahibine teslim etmekten kaçınamazsınız. Fakat şimdiki sahibinin kirayı yenileme isteğinizi kabul etmesinin gerekliliği veya yeri boşaltmayı istemesinin caiz oluşu ve onun isteğini kabul etmenin gerekliliği kanunlara veya sözleşmedeki şartlara bağlıdır. Ama yeri boşaltırken hava parası bedeli olarak bir şey isteme hakkınıza gelince, bölgenin örfünde önceki kira sözleşmesi yapılırken kiracı için hava parası hakkı öngörülmüyorduysa ve hava parası hakkı size intikal etmemişse, bu durumda yerin şimdiki sahibinin isteği üzere yeri boşaltıp onu kendisine teslim karşılığında hava parası istemeye hakkınız yoktur. Ancak, kanunun size böyle bir hak tanıması müstesna. Çektiğiniz elektrik, telefon ve kendi paranızla yaptırdığınız şeylerin hepsi size aittir. Mevcut örf ve kanunlara göre bedava hizmet olarak görülen veya mülk sahibi tarafından karşılığı ödenen şeyler müstesna.

Soru 580:

 a) Kiracı ticarethane olarak yirmi yıl aralıksız kiraladığı bir yeri kira süresi içerisinde veya kira süresi bittikten sonra, hava parası vergisini ödeyerek ve bütün kanunî işleri gözeterek hava parası hakkını başkasına devredebilir mi?

b) Hava parası bütün kanunî kurallar gözetilerek resmen başka bir kiracıya devredilirse, mülkün sahibi bunu kabul etmeyerek ikinci kiracıdan iş yerini boşaltmasını isteyebilir mi?

Cevap: Eğer hava parası hakkı mülk sahibinden veya kanuna uygun olarak kiracıya intikal etmemişse, onu satmaya ve başka birine devretmeye hakkı yoktur. Bu işi yaparsa fuzulî bir işlem yapmış olur ve geçerliliği mülk sahibinin iznine bağlıdır.

Soru 581: Murisim (bana miras bırakan), otel ve oradaki eşyalardan payına düşen bütün mallarını ve haklarını benimle uzlaşarak bıraktı; acaba bu sulh oteldeki hava parasını da kapsar mı?

Cevap: Eğer otelin hava parası hakkı ona ait ise ve sulh onun istisnasız oteldeki eşya ve haklarının tümü üzerine yapılmışsa, bu durumda hava parası hakkı da bu sulha dahildir.

Soru 582: Bir kimse, sahibi istediğinde boşaltmak şartıyla bir yeri kiralamış ve kira süresi bitince sahibinin yeri boşaltmasını istemesi üzerine kiracı yerin hava parası hakkını istemektedir; acaba yer sahibinin hava parasını kiracıya ödemesi gerekir mi?

Cevap: Yer sahibinin istediği zaman kiracının yeri boşaltmasının şart koşulduğu sözleşmede görünürde hava parası hakkı yer sahibinden kiracıya intikal etmemiştir. Bu durumda bir şey isteyemez; İslâm Devleti kanunları uyarınca böyle bir hakkın öngörülmüş olması müstesna.

Soru 583: Kiraya verdiğim yerin hava parası hakkını kiracıya belli bir meblağa sattım. Müşteri bunun karşısında bana çek verdi. Fakat adamın banka hesabında para olmadığı için çeki nakit paraya çeviremedim, bu yerin hâla kiracısı olan şahıs yerin hava parası hakkının sahibi olduğunu iddia ediyor; oysa şimdiye kadar ben ondan hava parası karşılığını alamadım; bu durumda acaba bu kişi yerin hava parasının sahibi olur mu, yoksa para alınmadığı için hava parası muamelesi batıl mı olur?

Cevap: Hava parası satışı sahih bir şekilde gerçekleştikten sonra sırf hava parası karşılığı verilen çekin banka hesabında karşılığının olmayışı muamelenin batıl olmasına sebep olmaz; bu durumda hava parası müşterinindir ve yeri kiraya veren satıcı ise, çekin karşılığını isteme hakkına sahiptir.

Soru 584: Kiracı yeri boşaltırken hava parası istemeye hakkı olmasına rağmen mülk sahibi kanun ve yaygın örfe aykırı olarak bunu vermezse kiracının, mülk sahibi razı olmaksızın hava parası bedelini alıncaya kadar o yerde kalmasının hükmü nedir? Eğer kiracının orada kalması caiz olmayıp gasp sayılırsa, bu durumda acaba bu yerde kazandığı mallar şer'an helâl midir?

Cevap: Mağazanın boşaltılması hava parası bedelinin ödenmesi şartına bağlı kılınmamışsa yeri boşaltırken sırf hava parası karşılığını isteme hakkına sahip olmak, o yerde tasarruf etmeyi sürdürmenin caiz olması için yeterli değildir. Ama yine de o yerde yapılan alış verişle elde edilen kazanç şer'an helâldir.

Soru 585: Bir şahıs belli bir meblağa bir yer kiralar ve hava parası olarak da ayrı bir meblağ öder; daha sonra yerin sahibi tedricen kirayı yükseltmeye başlar ve nihayet yerin kirası ilk verdiği kiranın iki katına çıkar. Şimdi kiracı yeri boşaltarak daha fazla bir hava parası karşılığında başka bir kiracıya vermek istiyor. Fakat mülk sahibi hava parası değerinin %15'ni istemeye ilâveten kira ücretini on katına çıkarmak istiyor. Oysa mezkur yere komşu mağazalar bundan daha az bir bedele kiralanmışlardır. Bu durumda mülk sahibinin şer'an ve kanunen hava parasından yüzdelik istemeye ve kirayı bu kadar yükseltmeye hakkı var mıdır?

Cevap: Yerin hava parası kiracıya ait olur ve onu istediği kişiye aktarması caiz ise, mülk sahibi kiracıdan hava parası bedeli olarak hiçbir şey isteyemez. Ama kira ücretine gelince; kira parasının miktarının tayini, mülk sahibi ve kiracının kira sözleşmesini yenileme esnasında anlaşmalarına bağlıdır.

Soru 586: Eğer bir şahıs bir mağazayı kiralarken aylık kiraya ilâveten bir meblağı da hava parası olarak öder ve yeri boşalttığı zaman mülk sahibinin hava parasını o zamanki fiyatıyla kendisine iade etmesini, aksi durumda kendisinin hava parasını başkasına satmaya ve yeri böylece boşaltıp müşteriye vermeye hakkı olduğunu şart koşarsa; acaba bu şart sahih midir? Ve yeri kiraya veren kişinin ister o zamanki fiyatını kiracıya ödemek ve ister yerin başkasına teslim edilmesine razı olmak şeklinde olsun bu şarta uyması gerekli midir?

Cevap: Kira sözleşmesinde böyle bir şart koşulmasının hiçbir sakıncası yoktur ve yeri kiraya veren kişinin bu şarta uyması farzdır ve yeri kiraya veren kişi kiracıdan hava parasını satın almayı kabul etmezse, hava parasının başka birine satılmasına ve yerin ona teslim edilmesine itiraz edemez.

Soru 587: Başkasının kirasında olan ticarî bir mağazayı bir evle birlikte satın aldık, satıcı mağazanın hava parasını kiracıya satmış, kiracı da hakkını başka bir kiracıya satmıştır. Bu durumda acaba kira süresi bitince mağazayı boşaltmayı istediğimizde ikinci kiracıya hava parası bedelini, biz mi ödemeliyiz, yoksa hava parası bedelini almış olan önceki sahibi veya önceki kiracısı mı vermelidir?

Cevap: Son kiracı şer'î bir yolla hava parasını hakkettikten sonra, şimdi bu hava parasını ondan satın almak isteyen kişinin bedelini ona ödemesi gerekir.